Informacja o stanie środowiska naturalnego, gospodarce odpadami, wpływie przemysłu na środowisko
Powietrze
W Dąbrowie Górniczej w 2001 roku emisja zanieczyszczeń pyłowych wyniosła 5,25 tys. Mg natomiast gazowych ogółem 3352,9 tys. Mg; z uwagi na wpływ hutnictwa emisja tlenku węgla stanowi ok. 80 % emisji ogółem.
System monitoringu powietrza jest oparty na pomiarach stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, wykonywanych na stacjach pomiarowych wchodzących w skład sieci monitoringu krajowego i regionalnego. W województwie śląskim sieci te wzajemnie się przenikają dostarczając informacje o jakości powietrza. Badania prowadzą: WSSE, OBiKŚ PP, IETU, IBL, IPIŚ PAN oraz WIOŚ.
WSSE w Katowicach prowadzi pomiary w ramach sieci nadzoru ogólnego monitoringu zanieczyszczeń powietrza. Dane z sieci stanowią podstawowe źródło informacji o narażeniu ludności na zanieczyszczenia powietrza.
W 2002 roku stężenia średnioroczne pyłu PM 10 i metali, pyłu zawieszonego ogółem, substancji smołowych oraz benzo(a)pirenu na stacji pomiarowej w Dąbrowie Górniczej przy ul. Legionów Polskich wyniosły:
|
Nazwa substancji |
Stężenie średnioroczne (S) |
Wartości normowe ** |
|
Pył PM 10
|
55 mg/m3 |
40 mg/m3 + 4,8 mg/m3 (margines tolerancji) |
|
Ołów *
|
83 ng/m3
|
500 ng/m3 + 300 ng/m3 (margines tolerancji) |
|
Miedź * |
0,29 mg/m3
|
0,6 mg/m3 |
|
Mangan* |
30 ng/m3
|
1000 ng/m3 |
|
ChromVI * |
11,3 ng/m3
|
400 ng/m3 |
|
Nikiel * |
7,3 ng/m3
|
25 ng/m3 |
|
Kobalt * |
-
|
0,4 mg/m3 |
|
Kadm * |
3,8 ng/m3
|
10 ng/m3
|
|
Substancje smołowe |
10,5 mg/m3
|
10 mg/m3
|
|
Pył zawieszony ogółem (TSP) |
63 mg/m3
|
75 mg/m3 |
|
Benzo(a)piren |
11,7 ng/m3 |
1 ng/m3 |
* jako suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM 10
** Rozporządzenie MŚ z dn. 6.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796) – który obowiązuje od 12 lipca 2002 r.
Na w/w stacji wystąpiły przekroczenia rocznych dopuszczalnych stężeń dla następujących substancji: pyłu zawieszonego PM 10, substancji smołowych oraz benzo(a)pirenu w odniesieniu do Rozporządzenia MŚ z dn. 6.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796) .
Sieć regionalna, poza stacjami podstawowymi, obejmuje stacje automatyczne stacjonarne, manualne, mobilny ambulans emisji oraz stanowiska do pomiaru opadu pyłu.
Na terenie Dąbrowy Górniczej - Okradzionowie przy ul. Ziołowej zlokalizowana jest stacja do automatycznych pomiarów jakości powietrza, wchodząca w skład Regionalnego Systemu Monitoringu Zanieczyszczeń Powietrza. Na w/w stacji wykonywane są następujące pomiary: pyłu zawieszonego, SO2, NO, NO2, CO, O3, meteo.
Uzyskano następujące wyniki pomiarów stężeń zanieczyszczeń powietrza (wartości średnioroczne) na stacji automatycznej w Okradzionowie w 2002 roku:
|
Nazwa substancji |
Stężenie średnioroczne (S) |
Wartości normowe
|
|
Dwutlenek siarki |
28 mg/m3
|
40 mg/m3 |
|
Pył zawieszony PM 10 |
41 mg/m3
|
40 mg/m3 + 4,8 mg/m3 (margines tolerancji) |
|
Dwutlenek azotu |
18 mg/m3 |
40 mg/m3 |
|
Tlenek węgla |
5,56 * mg/m3 |
10 mg/m3 + 6 mg/m3 (margines tolerancji)* |
* maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących
W 2001 roku Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu przy wsparciu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska rozpoczął systematyczne badania benzenu w sześciu miastach województwa śląskiego, w tym również w Dąbrowie Górniczej przy ul. Cieplaka. Punkt ten zlokalizowany jest w centralnej części miasta, oddalony o ok. 200 m od głównych ciągów drogowych, w obszarze niskiej zabudowy mieszkaniowej. Lokalizacja tego punktu pomiarowego pozwala na ocenę wpływu komunikacji oraz ocenę tzw. tła miejskiego w obszarze o dużej gęstości zaludnienia.
Mierzone stężenia benzenu mieściły się w zakresie od 2,38 mg/m3 do 9,82 mg/m3, a toluenu kształtowały się na poziomie od 2,61 mg/m3 do 16,2 mg/m3. Średnie stężenie benzenu wykazuje przekroczenie normy, natomiast nie przekracza normy docelowej (norma powiększona o margines tolerancji tj. 10 mg/m3) Średnie stężenie toluenu nie przekracza wartości dopuszczalnej. Stosunek średnich stężeń toluenu do benzenu wyniósł w 2001 roku w Dąbrowie Górniczej 1,58 co jest wynikiem decydującego udziału emisji komunikacyjnej.
Gospodarka odpadami na terenie gminy Dąbrowa Górnicza
Dla miasta Dąbrowa Górnicza został opracowany w br. projekt „Planu gospodarki odpadami”, który stanowi część programu ochrony środowiska i jest tworzony w trybie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie środowiska.
Zaproponowane w projekcie „Planu gospodarki odpadami” docelowe, systemowe rozwiązania w gospodarce odpadami w mieście powinny zapewnić dostosowanie do standardów technologicznych i ekologicznych obowiązujących w Unii Europejskiej oraz zapewnić mieszkańcom właściwy poziom usług, bezpieczeństwo ekologiczne i akceptowany społecznie poziom opłat za odbiór i unieszkodliwianie odpadów.
Odpady komunalne związane z działalnością bytowo-gospodarczą człowieka wytwarzane są przez gospodarstwa domowe oraz obiekty infrastruktury (handel, usługi, rzemiosło, placówki oświatowo-kulturalne, targowiska). Skład odpadów komunalnych powstających w gospodarstwach domowych jest zróżnicowany w zależności od rodzaju zabudowy i sposobu ogrzewania mieszkań.
Na podstawie przeprowadzonej analizy przez autorów Planu wskaźnik generowania odpadów komunalnych dla miasta Dąbrowa Górnicza został oszacowany na 350 kg/Mieszkańca/rok, co przy ilości mieszkańców 129 300 daje wielkość wytwarzanych odpadów 45 255 ton/rok.
Wg szacunków odpady niebezpieczne występujące w strumieniu odpadów komunalnych stanowią 124, 5 ton i są to baterie, farmaceutyki, akumulatory, rozpuszczalniki, świetlówki, farby, lakiery.
Odpady te są odbierane, przez uprawnione firmy (posiadające zezwolenie prezydenta miasta na odbiór i transport odpadów komunalnych, wydane w trybie przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach) i składowane na składowisku odpadów komunalnych „Lipówka”, koło 3% mieszkańców nie posiada umów na odbiór komunalnych.
Selektywna zbiórka odpadów komunalnych
1. Na terenie miasta od 2001r. jest prowadzona selektywna zbiórka odpadów jako program pilotażowy w 15 placówkach oświatowych (10 szkołach podstawowych, 5 szkołach średnich). Do selektywnej zbiórki odpadów zostały zastosowane pojemniki o pojemności 1,5 m3 . Zbiórka finansowana jest z PFOŚiGW.
Ponadto ALBA MPGK Sp. z o.o. prowadzi selektywną zbiórkę odpadów:
2. Na terenie osiedli mieszkaniowych administrowanych przez SM „Lokator”, Sami Swoi oraz MZBM - umieszczono 68 pojemników o pojemności 3,2 m3
3. Na terenie zakładów pracy w 27 punktach rozmieszczono 43 pojemniki o pojemności 2,2 m3 uwzględniające potrzeby zakładów: 13 pojemników na tworzywa sztuczne, 23 pojemniki na papier, 7 pojemników na szkło
4. na terenach zabudowy jednorodzinnej 4500 gospodarstw domowych jest objętych selektywną zbiórką odpadów w systemie workowym – worki plastikowe na szkło i tworzywa sztuczne.
Składowisko odpadów komunalnych „Lipówka”
Jest to nowoczesny obiekt w formie niecki o pow. 4, 65 ha uszczelnionej asfaltobetonem. Pod uszczelnionym dnem niecki wykonano drenaż ujmujący wody gruntowe, odprowadzane grawitacyjnie do zbiornika wód drenażowych. Odcieki z dna niecki ujmowane są systemem rur drenarskich i odprowadzane do dwukomorowego zbiornika retencyjnego. Odcieki wywożone są wozami asenizacyjnymi na GOŚ w Strzemieszycach.
Składowane odpady są zagęszczane kompaktorem i przesypywane warstwą inertną. Na składowisku wykonano I poziom odgazowania składający się z 23 studni o głębokości ok. 10m. Studnie połączono drenażem poziomym z rur pełnych HDPE. Układ zamyka kolektor dosyłowy wyprowadzający biogaz poza czaszę składowiska. Obecnie prowadzone są prace z usytuowaniem odwadniacza oraz posadowieniem stacji przerobu biogazu.
Składowisko wyposażone jest w wagę elektroniczną i brodzik dezynfekcyjny.
Zgodnie z danymi opublikowanymi przez GUS w 2001r, na terenie miasta Dąbrowa Górnicza zostało wytworzonych ogółem 2 905,6 tys. ton odpadów, co stanowi 6,33% odpadów wytworzonych w województwie śląskim, z czego:
· Wykorzystano 2 811,6 ton
· Składowano 51,3 tony
· Unieszkodliwiono38,9 ton
· Gromadzono przejściowo 3,8 ton.
Na koniec 2001r. nagromadzonych było 6 910,2 ton w środowisku - na terenach składowania o powierzchni 32,2 ha.
Największą ilość wytworzonych odpadów stanowią odpady grupy 10 pochodzące z hutnictwa żelaza i stali oraz odpady z sektora energetycznego (około 2 663, 1 tys. ton)
Na terenie gminy Dąbrowa Górnicza są zlokalizowane dwa składowiska odpadów przemysłowych:
1. Składowisko Huty „Katowice” eksploatowane od 1985r. o powierzchni 45 ha. W wyniku wtórnych przekształceń w zagospodarowaniu terenu na obszarze o pow. 17,7 ha zbudowano linię przerobu żużla oraz zbiorniki szlamu, nominalna powierzchnia składowiska wynosi 27 ,7 ha, Składowanie odbywa się w sektorze wschodnim o pow. 11,77 ha . Pozostały teren o pow.15,93 jest przeznaczony do zamknięcia i rekultywacji. Do połowy 1998r. na zwałowisku zdeponowano 7.55 mln Mg odpadów pohutniczych.
W latach 1998-2001 na składowisku zdeponowano 412,62 tys. ton odpadów (żużle z procesów wytapiania i innych procesów, zużyte materiały ogniotrwałe, zgary z hutnictwa żelaza, masy formierskie)
2. Zakłady Koksownicze "Przyjaźń" posiadają składowisko odpadów zlokalizowane w północno-wschodniej części zakładu o pow. całkowitej 6,6 ha
składowisko odpadów niebezpiecznych - obiekt podpoziomowy o kształcie owalnej, uszczelnionej niecki o pow. 3,5 ha i kubaturze ok. 230 tys m3. Jest wyposażone w system pompowo-drenażowy odprowadzający odcieki do zakładowej oczyszczalni ścieków.
Dotychczas w niecce składowiska zdeponowano selektywnie: szlam wapienny, osady ściekowe, popioły ze spalarni odpadów "Lobbe", odpady azbestowe. Łącznie (na koniec 2000r.) zdeponowano 16 000 ton odpadów, wykorzystując 10% objętości składowiska. W chwili obecnej na składowisku odpadów niebezpiecznych składuje się odpady pochodzące z Z.K. „Przyjaźń.
składowisko materiałów pozyskiwanych o pow. ok.1 ha i kubaturze ok. 10 tys m3 służy do deponowania niepełnowartościowych materiałów budowlanych, krzemionkowych i szamotowych oraz gruzu budowlanego powstającego w czasie remontów baterii koksowniczych i innych obiektów.
W maju 2003r. oddano do użytku spalarnię wyposażoną w nowoczesną instalację termicznego przekształcania odpadów przemysłowych, w tym niebezpiecznych zawierających związki chloru, siarki i metali ciężkie, dzięki efektywnemu systemowi oczyszczania gazów odlotowych. W spalarni można unieszkodliwiać 742 rodzaje odpadów, w tym odpady lakiernicze, odpady z tworzyw sztucznych (w tym PCV), odpady węglo- i ropopochodne, środki ochrony roślin, rozpuszczalniki, farby i lakiery, odpady olejowe.
Firma Lobbe Dąbrowa Górnicza Sp. z o.o. eksploatująca spalarnię uzyskała pozwolenie zintegrowane wydane 17 kwietnia 2003r, przez Wojewodę Śląskiego.
I. Obiekty przyrodnicze na terenie Dąbrowy Górniczej, objęte ochroną prawną
Dąbrowa Górnicza, jako miasto o charakterze typowo przemysłowym posiada także obszary o wysokich walorach przyrodniczych. Zachowały się tu fragmenty krajobrazów zbliżonych do naturalnych, takich jak: torfowiska, las łęgowy, grądy, buczyny, bory sosnowe. Część tych obszarów a także pojedynczych tworów przyrody została objęta ochroną prawną. Są to:
1. pomniki przyrody
· 2 lipy drobnolistne rosnące w dzielnicy Bugaj, przy ul. Jałowcowej 15
· 2 lipy drobnolistne rosnące w Kuźniczce Nowej, nad Białą Przemszą, przy drodze do Łaz
· jesion wyniosły, rosnący w dzielnicy Łosień, przy ul. Łaskowej
· Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich. Obszar źródliskowy o powierzchni 1,3 ha. Źródła te niosą czystą i cenną wodę wapniowo-magnezową. Spośród najważniejszych elementów fauny, stwierdzonych w źródlisku wymienić należy: wirki - wypławek kątogłowy; mięczaki - źródlarka karpacka; skorupiaki - kiełż zdrojowy; ryby - pstrąg potokowy, który ma tam naturalne tarlisko.
"Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego"
Na obszarze Dąbrowy Górniczej Parki zajmują niewielką powierzchnię, około 400 ha, i jest to część wyodrębnionego Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Otulina natomiast, stanowiąca jednocześnie obszar chronionego krajobrazu, obejmuje znacznie większy obszar, którego powierzchnia wynosi 3 800 ha.
W skład tego obszaru wchodzi: stara część cmentarza parafialnego o powierzchni 1,5 ha oraz obszar leżący w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła i klasztoru o powierzchni 4,95ha.
Obszar ten położony jest na terenie, gdzie rośnie cenny starodrzew, w otoczeniu najstarszego zabytku miasta jakim jest kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego w Gołonogu, wybudowany na wzgórzu wapiennym o wysokości 335 m.n.p.m., ufundowany w 1675 roku oraz na terenie starego cmentarza, założonego w 1880 roku.
4. Użytki elokogiczne
· "Pustynia Błędowska"
W skład tego użytku wchodzą grunty położone w granicach administracyjnych gminy Dąbrowa Górnicza o powierzchni ok. 14,5 ha. Celem ochrony tego obszaru jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych pozostałości po największym w Polsce obszarze śródlądowych piasków wydmowych z interesującymi formami morfologicznymi, licznymi rzadkimi i chronionymi gatunkami flory (pomocnik baldaszkowy, kruszczyk szerokolistny i rdzawoczerwony) i fauny oraz zbiorowiskami muraw piaskowych. Pustynia Błędowska jest uważana za wielką osobliwość przyrodniczą nie tylko w skali Polski. Położona we wschodniej części wyżyny Śląskiej, u stóp kuesty górnojurajskiej, oddzielającej ją od Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, znajdująca się w granicach Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd”.
Odznaczała się ona i jeszcze nadal odznacza specyficznym krajobrazem, jakiego próżno szukać – na tak rozległej przestrzeni – na innych obszarach Polski. Pustynia ta stanowi pozostałość po największym w Polsce obszarze śródlądowym piasków wydmowych. Na terenie tym występuje 8 różnych typów wałów wydmowych i wydm o bardzo interesującej genezie. Głównym czynnikiem rzeźbotwórczym powierzchni był i jest tu wiatr, tworzący różnego rodzaju wydmy, wały brzeżne, fitogeniczne pagórki. Pustynię porasta specyficzna roślinność, przystosowana do trudnych warunków bytowania – jałowych gleb, wysokich temperatur latem, luźnych piasków, braku wody. Występuje tam około 300 gatunków roślin naczyniowych, z czego 13 to reliktowe gatunki górskie.
· „Młaki nad Pogorią I"
Użytek ten zajmuje obszar młak powstałych na niezalanym poziomie eksploatacyjnym wyrobiska kopalni piasku podsadzkowego o powierzchni 7 ha. Na podstawie szczegółowej waloryzacji przyrodniczej, na obszarze tym występują następujące rośliny chronione : kosatka kielichowa, kruszczyk błotny, lipiennik Loesela, wyblin jednolistny, wątlik błotny, rosiczka okrągłolistna, długolistna i pośrednia, kruszczy rdzawoczerwony, i szerokolistny, storczyk szerokolistny, storczyk plamisty, mądziak malinowy. Ze zwględu na specyficzne warunki siedliskowe znalazły tam swoje nisze, gdzie mogą odbywać swój cykl rozrodczy następujące gatunki kręgowców: płazy – żaba trawna, żaba moczarowa, a z ptatów : kos, drozd śpiewak, łozówka, trzcinniczek, zaganiacz, pieżga, pokrzewka ogrodowa, pierwiosnek, piecuszek, sikora modra, sikora bogatka, zięba, trznadel, potrzos. Ssaki na tym obszarze to: ryjówka aksamitna i zębiełek białawy, który zasługuje na szczególną uwagę, gdyż jest to stwierdzenie tego gatunku na granicy zasięgu.
Na obszarze tego użytku ekologicznego istnieje ścieżka dydaktyczna.
· "Pogoria II"
Obejmuje obszar o powierzchni 40 ha. Celem ochrony tego terenu jest zachowanie ze względów dydaktycznych i krajobrazowych zespołów roślinnych, siedlisk ptactwa wodno-błotnego, oraz rzadkich i chronionych stanowisk roślin i zwierząt. Spośród roślin i grzybów, na w/w obszarze występują, objęte ochroną całkowitą: arcydzięgiel nadbrzeżny, grążel żółty, kruszczyk błotny, kruszczyk rdzawoczerwony, mądzik malinowy. Fauna na tym obszarze reprezentowana jest łącznie przez 84 gatunki kręgowców, z czego 52 znajdują się pod ochroną całkowitą, 8 pod ochroną łowiecką, 10 pod ochroną rybacką oraz 2 pod ochroną okresową.
· „Bagna w Antoniowie”
Użytek ten obejmuje obszar 3,09 ha. Celem ochrony tego obszaru jest zachowanie ze względów przyrodniczych, naukowych i dydaktycznych, torfowiska przejściowego i niskiego ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin, w tym licznych gatunków roślin chronionych
oraz reliktowych gatunków mszaków. Torfowisko to jest unikatowym obiektem przyrodniczym w skali całej Wyżyny Śląskiej.
II. Inne przyrodniczo cenne obiekty i obszary
· Źródliska w Zakawiu,
Obszar ten zajmuje powierzchnię 1,7 ha i położony jest w rejonie osiedla Zakawie w Dąbrowie Górniczej. Mimo, że obszar ten położony jest w sąsiedztwie Huty Katowice, Koksowni „Przyjaźń” i stacji towarowej ze źródeł bijących na tym terenie wypływa czysta, cenna wapniowo-magnezowa woda. Źródła stanowią strefę zasilania rzeki Bobrek uchodzącej do Białej Przemszy. W misie źródliskowej i sąsiadaującym oczku wodnym wykształciły się interesujące biocenozy źródliskowe z zespołem gatunków wskaźnikowych dla czystych, chłodnych wód. Jest to obszar z cennymi ekosystemami towarzyszącymi strefie wysięku wód, w tym stanowiska 5 gatunków ściśle chronionych roślin ( kukułka plamista, kruszczyk błotny, kosaciec syberyjski, goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty) i 31 gatunków kręgowców, m. in. z płazów żaba trawna; gadów jaszczurka zwinka a z ptaków: sójka, pliszka siwa, pokrzewka ogrodowa, piecuszek, rudzik.
· Basiula
Jest to obszar doliny rzeki Trzebyczki, w rejonie osiedla Basiula. Występujące tam siedliska pozwalają na egzystencję rzadkich i chronionych gatunków a także unikatowych układów biocenotycznych. Mimo częściowego odkształcenia stosunków wodnych, teren ten prezentuje wysoką wartość z punktu widzenia ochrony bioróżnorodności a także jako element wzbogacający różnorodność siedlisk ponadlokalnej sieci ekologicznej Szczególna wartość tego terenu ma związek z wysiękiem chłodnych wód głębokiego krążenia, zmineralizowanych węglanami wapnia i magnezu. Rozlewiska zasilane wysiękami tych wód stanowią miejsca rozrodu gatunków płazów, takich jak : rzekotka drzewna,
traszka grzebieniasta. Z roślin objętych ochroną całkowitą występują tam: kruszczyk szerokolistny, listera jajowata.
· Bagna nad Trzebyczką.
Obszar bagien rozciąga się na terenie starego koryta rzeki Trzebyczki w dzielnicy Antoniów. Dolina rzeki Trzebyczki, mimo częściowego odkształcenia stosunków wodnych prezentuje wysoką wartość przyrodniczą. Są to obszary wodno – błotne i zabagnione stanowiące siedliska wielu zanikających gatunków roślin i zwierząt. Przy brzegach dawnego koryta rzeki i w strefie wysiękowej przy lewej krawędzi doliny wykształcają się zbiorowiska łęgowe. W łęgach tych występują takie rzedkie gatynki chronione jak: ciemiężyca zielona, omieg górski – jest to nowo odkryte, jedyne znane stanowisko omiega górskiego na obszarze administracyjnym Dąbrowy Górniczej i jedno z niewielu znanych na Wyżynie Śląskiej.
· Bielowizna
Jest to obszar o powierzchni 2, 56 ha, położony w dzielnicy Ząbkowice. Stanowi on cenny przyrodniczo fragment doliny Trzebyczki z naturalnym biegiem rzeki i towarzyszącymi mu zbiorowiskami łęgów i olsów oraz siedliskami chronionych gatunków roślin i zwierząt. Występują tam, będące pod ochrona całkowitą takie rośliny jak: barwinek pospolity, chrobotek reniferowy, kruszczyk rdzawoczerwony i szerokolistny, listera jajowata, płucnica islandzka pomocnik baldaszkowaty, wawrzynek wilczełyko, wyblin jednolistny.
· stanowisko wilczomlecza pstrego
Na obszarze miasta stwierdzono jedyne w Polsce stanowisko wilczomlecza pstrego (Euphorbia epithymoides) , gatunku zagrożonego wyginięciem, umieszczonego w Polskiej czerwonej księdze roślin. Cała krajowa populacja tej rośliny rośnie tylko na jednym stanowisku, którego
przeważająca część mieści się w obrębie północnych obrzeży Dąbrowy Górniczej – Trzebiesławskich Wzgórz.
Inne ciekawe przyrodniczo obszary na terenie miasta to: "Srocza Góra" w dzielnicy Strzemieszyce i "Pańska Góra" w Ujejscu.
Znaczna część obszarów cennych przyrodniczo leży w obrębie Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Katowickiego. Są to m.in.: "Pustynia Błędowska", "Bagna Laski - Krzykawka" położone w dolinie rzeki Białej, "Przełom Białej Przemszy" o wyjątkowych walorach krajobrazowych.
Tak więc w Dąbrowie Górniczej znaleźć można wiele ciekawych i atrakcyjnych miejsc o wysokich walorach wypoczynkowych, turystycznych i dydaktycznych.
III. szlaki przyrodniczo-krajoznawcze
· szlak „Lipy Dobieckich” – o długości 7 km
· szlak „bagna Błędowskie” – o długości 3 km
Szlaki te przebiegają przez zróżnicowane morfologicznie tereny pomiędzy dzielnicami Rydy i Błędów. Prowadzą one przez najciekawsze fragmenty doliny Białej Przemszy i początek biorą z Błędowa i Kuźniczki. Trasa ich wiedzie przez murawy, wilgotne łąki, torfowiska, oraz różne typy zbiorowisk leśnych: łęgi bory. Na obrzeżu Pustyni Błędowskiej są też lasy grądowe i buczyny.
3) ścieżki przyrodniczo – dydaktyczne
· W zespole obiektów chronionych pn. "Użytek ekologiczny Pogoria II" i "Młaki nad Pogorią I" zaprojektowana została interesująca ścieżka przyrodnicza dla pokazania chronionych roślin mięsożernych, storczyków, płonnika i torfowców w siedlisku zbliżonym do naturalnego. Ścieżka ta rozpoczyna się w rejonie os. mieszkalnego Pogoria i prowadzi przez obszar młak uznanych za użytek ekologiczny, gdzie w 1998 roku wykonane zostały specjalne pomosty, następnie biegnie wzdłuż torów PKP, nad północnym brzegiem jeziora aż do przepustu pod torami po stronie zachodniej Pogorii I i dalej w kierunku jeziora Pogoria II, wzdłuż jego północnego brzegu (wersja łatwiejsza) lub południowo- wschodniego ( wersja trudniejsza o szczególnych walorach obserwacyjnych), następnie ścieżka ta prowadzi do ulicy Parkowej. Na terenie w/w użytków ustawione zostały tablice informacyjne wraz z planem sytuacyjnym.
· edukacyjno - dydaktyczna ścieżka na odcinku od ul. Turystycznej w dzielnicy Rudy, w rejonie zabytkowych dębów, poprzez kładkę na rzece Białce, w rejonie 2 lip drobnolistnych, będących pomnikami przyrody, do granicy miasta z gminą Bolesław. Ścieżka ukazuje jeden z najciekawszych zakątków Zagłębia. Trasa ścieżki podzielona jest na cztery etapy: I etap „Drzewa pomnikowe” o długości 1 km, II etap „Dolina Białej” o długości 1,3 km, III etap – trasa agroturystyczna o długości 1,6 km i IV etap „Przełom Białej Przemszy o długości 2, 7 km.
· ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza w oddziale 165b Nadleśnictwa Siewierz, w rejonie ulicy Kazimierzowskiej i zbiornika wodnego Smug. Ścieżka ta ma długość 1,9 km i jest oznakowana za pomocą ciekawych tablic edukacyjnych.
Lasy
Lasy na terenie Dąbrowy Górniczej stanowią 21,83% powierzchni miasta , położone są w VI Krainie Małopolskiej, dzielnicy 7 Wyżyny i Pogórza Śląskiego.
Wschodnia część obrębu Błędów leży na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, w lasach na terenie miasta przeważają siedliskowe typy lasów :
· bór mieszany świeży
· las mieszany świeży
· bór świeży
Pozostałe lasy to : las świeży, las mieszany wilgotny, ols, bór mieszany wilgotny.
Uproszczony plan urządzania lasu dla lasów na terenie Dąbrowy Górniczej opracowany jest na okres od 1 stycznia 1997r. do 31 grudnia 2006r. Zgodnie z ustawą o lasach nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa powierzony został Nadleśniczemu Lasów Państwowych w Siewierzu. Lasy na terenie miasta znajdują się w II strefie średnich zagrożeń przemysłowych.
Dąbrowa Górnicza jest miastem różnorodnym i niejednolitym pod względem zagospodarowania przestrzennego. Istniejący stan zagospodarowania przestrzennego spowodował wydzielenie 5 stref różniących się od siebie warunkami akustycznymi. W strefie zabudowy mieszkaniowej podlegającej ochronie akustycznej max. Poziom natężenia dźwięku nie powinien przekraczać 60 d w dzień i 50 d w nocy.
Ważnym czynnikiem wpływającym negatywnie na stan środowiska akustycznego w każdej z w/w stref, jest ruch kołowy – szczególnie intensywny na ulicach: Katowickiej, Sobieskiego, Alei Róż, Kr. Jadwigi, Piłsudskiego, Gołonoskiej i Wschodniej Obwodnicy GOP. Hałas związany z ruchem drogowym narasta ze względu na wzrost natężenia ruchu pojazdów, a w szczególności narastającego udziału pojazdów ciężkich w strumieniu ruchu. Największe natężenia hałasu występują w strefie przemysłowej i przy głównych arteriach komunikacyjnych.
Innym czynnikiem wpływającym negatywnie na stan środowiska jest hałas przemysłowy. W ostatnich latach zaobserwowano zwiększenie liczby obiektów o relatywnie niskiej uciążliwości, lecz zlokalizowanych blisko zabudowy mieszkaniowej wymagającej ochrony akustycznej. Skutkuje to interwencjami dot. nadmiernego hałasu. Źródłami tymi jest zabudowa handlowa z systemami chłodniczymi, wentylacja mechaniczna, małe hurtownie, mała gastronomia, transport, w okresie letnim przykawiarniane ogródki itp.
Ograniczeniu uległa emisja hałasu z dużych zakładów przemysłowych. Jest to spowodowane modernizacją tych zakładów, zmianą profilu produkcji, prowadzonymi kontrolami przez organy ochrony środowiska i zainstalowaniem urządzeń tłumiących hałas.
Wody powierzchniowe
Obszar Dąbrowy Górniczej położony jest w obrębie zlewni Przemszy. Przemsza posiada przebieg południkowy, płynie z północy na południe i stanowi oś hydrograficzną dla północnych, zachodnich i południowych terenów miasta (dzielnice: Ujejsce, Kuźnica Warężyńska, Ząbkowice, Gołonóg, Śródmieście, Reden).
Jej główny dopływ - Biała Przemsza posiada przebieg równoleżnikowy, płynie ze wschodu na zachód i stanowi oś hydrograficzną dla wschodnich terenów miasta (dzielnice: Okradzionów, Łęka, Błędów i Strzemieszyce).
Sieć hydrograficzną Dąbrowy Górniczej uzupełniają:
· dopływy Przemszy: Trzebyczka oraz Pogoria wraz z wpadającą do niej Babia Ławą;
· dopływy Białej Przemszy: Centuria, Strumień Błędowski, Biała, Bobrek wraz z wpadającymi do niego Potokiem Rakówki i Potokiem Jamki.
W granicach administracyjnych Dąbrowy Górniczej, dopływy Przemszy mają koryta uregulowane i obwałowane. Wyjątek stanowi rzeka Trzebyczka o nieuregulowanym biegu, w dolinie, której występuje zagrożenie podtopieniami po większych opadach deszczu.
Pominąwszy uregulowane koryto Bobrka, rzeki zlewni Białej Przemszy nie są obwałowane, a ich koryta mają charakter naturalny. Stan ten zwiększa prawdopodobieństwo występowania powodzi we wschodnich dzielnicach miasta.
Administratorem Białej Przemszy i Przemszy jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach, natomiast pozostałych cieków jest Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Inspektorat w Zawierciu.
Zbiorniki wodne
Na omawianym obszarze znajduje się kilkadziesiąt zbiorników wodnych o różnej wielkości i genezie. Są to przeważnie zbiorniki sztuczne, związane z gospodarczą działalnością człowieka, które pełnią funkcje takie jak np.: zaopatrzenie w wodę, retencja przeciwpowodziowa czy rekreacja.
Do największych należą:
· Pogoria I, który powstał w eksploatowanym w latach 1922 - 1943 wyrobisku piasku podsadzkowego. Powierzchnia wyrobiska, w którym znajduje się zbiornik wynosi 82,3 ha, powierzchnia lustra wody - 60 ha, a średnia głębokość 5,5 m. Zlewnia własna zbiornika wynosi 1,47 km2. Wody zbiornika są II klasy czystości. Pojemność dyspozycyjna zbiornika to około 48 tys. m3. Zbiornik otoczony jest lasem sosnowym i stanowi miejsce lokalizacji wielu ośrodków wypoczynkowych;
· Pogoria II powstał w wyrobisku popiaskowym Gołonóg II. Powierzchnia wyrobiska, w którym znajduje się zbiornik wynosi 94,42 ha, powierzchnia lustra wody 24 ha. Wody zbiornika są II klasy czystości. Pojemność zbiornika to około 626 tys. m3. Zbiornik jest przepływowy zasilany w wodę przez potok Pogoria. Zbiornik jest dość płytki (do 1,8 m) z dużą ilością obszarów podmokłych i zabagnionych. Obecnie stał się przykładem rekultywacji terenów zniszczonych przez górnictwo odkrywkowe piasku podsadzkowego.
· Pogoria III jest na razie największym zbiornikiem (w planach jest powstanie zbiornika Pogoria IV o powierzchni 560 ha), który powstał w wyrobisku popiaskowym Gołonóg III. Powierzchnia wyrobiska, w którym znajduje się zbiornik wynosi 233 ha, powierzchnia lustra wody - 207 ha, a maksymalna głębokość 15,5 m. Wody zbiornika są I - II klasy czystości. Pojemność całkowita zbiornika to około 11,41 mln m3. Obecnie zbiornik spełnia funkcje zbiornika redukującego falę wezbraniową w czasie powodzi, obiektu rekreacyjno-wypoczynkowego i zbiornika hodowlanego.
· sztuczny zbiornik w Łośniu o powierzchni 8,1 ha, głębokości do 3,5 m i pojemności 279 tys. m3. Zbiornik zasilany jest wodą pompowaną z ujęcia w Dziećkowicach, jego zadaniem jest zaopatrywanie Huty Katowice.
Wody podziemne
Według podziału hydrogeologicznego Polski (B. Paczyński 1993) obszar Dąbrowy Górniczej położony jest w obrębie regionu XII Śląsko-Krakowskiego i obejmuje dwa subregiony: XII1 Subregion Triasu Środkowego i XII2 Subregion Górnośląski. Obszar miasta położony jest w granicach występowania ciągłej pokrywy triasu i zalicza się do rejonu XII1A Zawierciańsko-Olkuskiego.
W profilu hydrogeologicznym Dąbrowy Górniczej występują piętra wodonośne prowadzące wody użytkowe w utworach: czwartorzędu, triasu, karbonu, dewonu. Istniejące Główne Zbiorniki Wód Podziemnych to: GZWP „Dąbrowa Górnicza” (czwartorzęd), GZWP „Olkusz - Zawiercie” (trias), GZWP „Będzin” (karbon). Wody w tych zbiornikach mieszczą się w I, II lub III klasie jakości (wg PIOŚ).
Czwartorzędowe piętro wodonośne zbudowane jest z różnoziarnistych piasków i tworzy zbiornik o charakterze porowym, zasilany głównie przez wody opadowe.
Triasowe piętro wodonośne zbudowane jest z dolomitów, wapieni, margli oraz iłów i piasków. Zbiornik ten ma charakter szczelinowo-krasowo-porowy i zasilany jest przez wody opadowe i te, które przesączyły się przez utwory czwartorzędu. W jego obrębie wydzielone zostały trzy piętra: wapienia muszlowego (trias środkowy), retu (trias dolny) i pstrego piaskowca (trias dolny). Wody pozyskiwane z tego piętra mieszczą się w klasie wód wysokiej jakości - Ib (dane WIOŚ Katowice).
Piętro wodonośne karbonu zbudowane jest piaskowców i tworzy zbiornik o charakterze porowym, zasilany przez wody opadowe (na wychodniach skał) oraz te, które przesączyły się przez utwory triasu. Wody z tego piętra posiadają wartość użytkową, lecz nie są wykorzystywane gospodarczo.
Dewońskie piętro wodonośne zbudowane jest ze skał węglanowych i tworzy zbiornik o charakterze szczelinowo-krasowym. Pod względem hydrogeologicznym jest ono bardzo słabo rozpoznane i nie jest wykorzystane gospodarczo.
Degradacja jakości wód podziemnych i powierzchniowych jest efektem migracji zanieczyszczeń z powierzchni terenu. W wyniku zrzutu ścieków nieoczyszczonych do gleby i cieków powierzchniowych, zanieczyszczenia te migrując powodują degradację gleby, wód powierzchniowych i podziemnych. W obrębie dolin rzecznych występuje zagrożenie degradacją antropogeniczną wskutek infiltracji zanieczyszczającej do wód podziemnych. Podczas wylewów w okresach podwyższonych stanów, bądź też w miejscach osiadań górniczych, stanowi realne zagrożenie infiltracja zanieczyszczonych wód rzecznych w osady podłoża. Zagrożenie zanieczyszczenia wód podziemnych pojawia się też w miejscach występowania hałd, zwałowisk różnorodnych materiałów odpadowych, surowców oraz czynnych i nieczynnych wyrobisk. Źródła zanieczyszczeń wód można podzielić na:
· małopowierzchniowe i punktowe: nie skanalizowane obszary zabudowane, szamba, składowiska odpadów, oczyszczalnie ścieków, magazyny i stacje paliw, ścieki komunalne i przemysłowe;
· przestrzenne: obszary oddziaływania zanieczyszczonego powietrza atmosferycznego, obszary intensywnego stosowania nawozów mineralnych i organicznych oraz środków ochrony roślin, obszary eksploatacji górniczej;
· liniowe: cieki powierzchniowe, transport drogowy, transport kolejowy.
Gospodarka ściekowa
Według danych statystycznych na terenie Dąbrowy Górniczej w 2001 r. powstało ponad 15,9 mln m3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia odprowadzanych do wód powierzchniowych lub do ziemi. Przez miejskie oczyszczalnie ścieków obsługiwanych jest 108 100 mieszkańców, co stanowi 83,6% ludności miasta. Bez oczyszczania odprowadzanych jest 300 tyś. m3 ścieki z czego 87,5% siecią kanalizacyjną a pozostała część bezpośrednio z zakładów przemysłowych.
W ogólnej wielkości powstających ścieki przemysłowe to 9,586 mln m3 (60,3 %) z czego do wód powierzchniowych (po oczyszczeniu lub bez) trafia blisko 99%.
System kanalizacji zlokalizowany jest głównie w Ząbkowicach, Strzemieszycach Wielkich, części Błędowa oraz w Centrum Dąbrowy Górniczej. Całkowita długość kanalizacji sprowadzającej ścieki do oczyszczalni ścieków wynosi 128,8 km, w tym: 104,7 km - sieci sanitarnej i 24,1 sieci ogólnospławnej. Dzielnice peryferyjne tzw. „tereny zielone”: Kuźniczka, Okradzionów, Łęka, Łosień, Ujejsce, Tucznawa i część Błędowa - nie posiadają sieci kanalizacji sanitarnej. Ścieki gromadzone są tu w bezodpływowych zbiornikach i wywożone wozami asenizacyjnymi na oczyszczalnię miejską, bądź mieszkańcy budują przydomowe oczyszczalnie ścieków.
Eksploatatorem sieci kanalizacyjnej w Dąbrowie Górniczej jest Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Cała miejska sieć kanalizacji ogólnospławnej i sanitarnej podłączona jest do oczyszczalni ścieków. Wody opadowe odprowadzane są kanalizacją deszczową bezpośrednio do odbiorników.
Do kanalizacji miejskiej ścieki odprowadza 58 zakładów przemysłowych, liczba ta nie obejmuje sklepów, lokali użytkowych i małych punktów usługowych. Ścieki te trafiają do oczyszczalni Centrum w ilości około 1003 m3/d i oczyszczalni GOŚ w Strzemieszycach w ilości około 910 m3/d (dane PWiK za 2002 r.)
Obecnie około 27 932 m3/d powstających ścieków trafia do odbiorników po oczyszczeniu w 3 działających mechaniczno-biologicznych oczyszczalniach ścieków komunalnych, z czego 81,7 % podlega oczyszczeniu biologicznemu z podwyższonym usuwaniem biogenów.
W Dąbrowie Górniczej istnieją trzy mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków. W dzielnicach nie wyposażonych w kanalizację istnieje 47 małych przydomowych oczyszczalni ścieków, w większości jednak ścieki trafiają do zbiorników bezodpływowych (szamb), które budowane były bez zachowania szczelności. Zdarzają się również przypadki wykorzystywania studni jako zbiorników na ścieki oraz wylewanie ścieków wprost na tereny pól (w tym również z wozów asenizacyjnych), co stanowi bardzo poważne zagrożenie dla wód podziemnych zwłaszcza w pobliżu stref ochronnych ujęć wód.
Oczyszczalnia ścieków „Centrum” przy ul. Powstańców po modernizacji, którą zakończono w 1997 r., posiada przepustowość 60 000 m3/d z możliwością rozbudowy do 80 000 m3/d. Jest to mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia pracująca w układzie trójfazowego biochemicznego oczyszczania z podwyższonym usuwaniem biogenów na drodze biologicznej defosfatacji i nitryfikacji. Redukcja związków azotu i fosforu odbywa się w fazie beztlenowego oczyszczania ścieków, która realizowana jest w zmodernizowanych osadnikach wstępnych. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest potok Pogoria.
Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia GOŚ Strzemieszyce została oddana do eksploatacji w 1976 r., jej przepustowości wynosi 20 500 m3/d i nie jest w pełni wykorzystywana. Trafiają do niej ścieki ze skanalizowanej części dzielnic: Ząbkowice i Strzemieszyce. Oczyszczalnia wyposażona jest w pełny ciąg oczyszczania mechanicznego i biologicznego w technologii klasycznego osadu czynnego, napowietrzanego aeratorami powierzchniowymi oraz ciąg przeróbki osadów ściekowych w procesie mezofilnej fermentacji metanowej. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest potok Bobrek.
W dzielnicy Błędów, u zbiegu dwóch cieków: Strumienia Błędowskiego oraz cieku „Od Niegowonic” wybudowano nową, mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię typu OMS-Klaranlagen Gmbh, której praca oparta jest na procesie niskoobciążonego osadu czynnego, z równoczesną nitryfikacją i denitryfikacją oraz chemicznym strąceniem fosforu a także stabilizacją osadu nadmiernego. Oczyszczalnia obecnie ma przepustowość 218 m3/d, z możliwością rozbudowy do 481 m3/d. Oczyszczalnia spełnia wszelkie normy jakości oczyszczania ścieków.
Na terenie miasta kilkanaście zakładów przemysłowych i usługowych odprowadza ścieki do wód otwartych i do ziemi. Zakłady te posiadają różnego rodzaju urządzenia do podczyszczania ścieków. Cztery zakłady posiadają mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków. Najważniejsze z nich należą do Huty Katowice i Koksowni „Przyjaźń”.
Oczyszczalnia Ścieków Deszczowo-Przemysłowych Huty Katowice (OŚDP) jest oczyszczalnią typu mechaniczno chemicznego o przepustowości ok. 2000 m3/h.
Oczyszczalnia Zakładów Koksowniczych „Przyjaźń” składa się z dwóch części:
1. Mechaniczno – chemiczno – biologicznej oczyszczalni ścieków fenolowych o przepustowości 5450 m3 na dobę, w skład której wchodzą:
- oczyszczalni wstępna ścieków fenolowych,
- oczyszczalnia końcowa ścieków fenolowych,
2. Mechaniczno – chemicznej oczyszczalni ścieków nie fenolowych o przepustowości 6312 m3 na dobę.
Oczyszczone ścieki koksownicze w ilości do 5450 m3 na dobę, zarówno z części fenolowej jak i deszczowo – przemysłowej odprowadzane są do potoku Bobrek
Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i osadów dennych jest spowodowane również przez źródła zlokalizowane poza terenem miasta. Przykładem może być zrzut przez Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” kanałem Dąbrówka tzw. brudnych wód dołowych oraz ścieków poflotacyjnych. Zrzut ten jest przyczyną nagromadzenia osadów z podwyższoną zawartością cynku i ołowiu w dolinie rzeki Białej (teren chroniony - Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego). Miąższość nagromadzonych osadów dochodzi do 1,0 m, a w zagłębieniach terenu w pierwszym odcinku doliny wynosi 1,3 m.