Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach
Pod pojęciem pierwszej pomocy rozumiemy szybkie, zorganizowane działanie prowadzone przez osoby (osobę) z otoczenia ofiary nieszczęśliwego wypadku. Sprawne i w miarę kompetentne działanie przy udzielaniu pierwszej pomocy ma bardzo decydujące znaczenie dla dalszych rezultatów leczenia przez fachowy personel medyczny - często decyduje o życiu osoby poszkodowanej. Pierwszej pomocy zwykle udziela się na miejscu wypadku. Jeżeli świadkami wypadku jest więcej osób, jedna z nich powinna objąć kierownictwo akcją ratowniczą, do czasu przybycia pomocy fachowej.
Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy
Postępowanie osoby (osób) ratującej powinno wyglądać następująco:
a) ocena zdarzenia, podjęcie działania;
b) jak najszybsze usunięcie czynnika działającego na poszkodowanego;
c) ocena zaistniałego zagrożenia dla życia poszkodowanego:
- sprawdzenie tętna,
- sprawdzenie oddechu oraz drożności dróg oddechowych,
- ocena stanu przytomności,
- ustalenie rodzaju urazu (rany, złamania itp.);
d) zabezpieczenie chorego przed możliwością dodatkowego urazu lub innego za- grożenia (np. wyniesienie poszkodowanego z miejsca działania czynników toksycznych);
e) wezwanie pomocy fachowej (lekarza, pogotowia ratunkowego itd.);
f) zorganizowanie transportu poszkodowanego ( jeśli nie ma możliwości szybkiego dotarcia lekarza).
Poniżej zostaną przedstawione podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych stanach zagrożenia zdrowia lub życia spowodowanych przede wszystkim wypadkami przy pracy.
Należą do nich między innymi:
- zranienia,
- krwotoki,
- złamania,
- zwichnięcia,
- urazy termiczne,
- zatrucia chemiczne,
- porażenia prądem elektrycznym,
- urazy oka.
ZRANIENIA
Raną nazywamy urazowe uszkodzenia tkanek, połączone z przerwaniem skóry lub błony śluzowej. W zależności od przedmiotu uszkadzającego oraz stopnia uszkodzenia rozróżniamy:
a) r a n y c i ę t e - zadane ostrym przedmiotem lub narzędziem, np. nóż, brzeg blachy itp.;
b) r a n y rąb a n e - zadane z pewną siłą ostrym narzędziem lub przedmiotem (np. spadającym). Rany te zwykle są głębokie i dochodzą niekiedy do kości;
c) r a n y k ł u t e - zadane zwykle ostro zakończonym narzędziem jak: gwóźdź, scyzoryk, śrubokręt itp. Rany te mają niewielkie otwory kłucia ale często głębokie, szczególnie groźne, gdy dotyczą np. powłok brzusznych;
d) r a n y s z a r p a n e - powstają najczęściej w wyniku pochwycenia, np. przez wirujące części maszyn itp.
Pierwsza pomoc:
- natychmiastowe zatrzymanie krwotoku;
- usunięcie z rany ciał obcych (tylko widocznych i których usunięcie nie sprawia trudności);
- zabezpieczenie rany przed zakażeniem poprzez oczyszczenie okolicy rany benzyną, eterem lub spirytusem w promieniu 4-5 cm począwszy od brzegów rany na zewnątrz (głębokich ran nie należy przemywać żadnymi płynami antyseptycznymi ani wycierać, a jedynie pokryć jałowym opatrunkiem i zabandażować);
- w przypadku rany zanieczyszczonej spłukać obficie 3% roztworem wody utlenionej;
- miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą, nałożyć na nią ligninę lub watę;
- opatrunek umocować bandażem, przylepcem, chustą trójkątną - w zależności od wielkości zranienia;
- wszystkich chorych (zranionych) z poważniejszymi uszkodzeniami należy kierować natychmiast do szpitala. Właściwa pomoc lekarska powinna być udzielona od 6 do 8 godzin od chwili zranienia.
UWAGA:
Ranny, którego rany zostały zanieczyszczone ziemią lub kurzem powinien obowiązkowo otrzymać surowicę przeciwtężcową.
KRWOTOKI
Krwotokiem nazywamy szybki i obfity wylew krwi z uszkodzonego naczynia krwionośnego. Wypływanie krwi wolne i skąpe nazywamy krwawieniem.
K r w o t o k i w zależności od drogi wypływu dzielimy na:
a) z e w n ę t r z n e, gdy krew wypływa na zewnątrz ciała, zarówno z ciała, jak i z otworów naturalnych (jama ustna, nos, odbytnica itp.);
b) we w n ę t r z n e, gdy krew dostaje się do jam ciała (np. jamy otrzewnej, opłucnej, osierdziowej itd.).
W zależności od rodzaju uszkodzonego naczynia wyróżniamy krwotoki:
- żylne,
- tętnicze,
- miąższowe (uszkodzenia wątroby, śledziony),
- mieszane.
Pierwsza pomoc:
Upływ krwi z tętnic zatrzymuje się doraźnie przez:
a) ucisk palcami krwawiącego naczynia
- tętnicę przyciska się do kości powyżej miejsca zranienia, a przy krwotokach z tętnicy szyjnej i skroniowej - poniżej miejsca zranienia,
- przy krwotoku z rany na kończynie koniecznie unieść ją do góry,
- ucisnąć należy silnie kciukiem, czterema palcami lub pięścią;
b) założenie opatrunku uciskowego
- doraźnie zatrzymać krwawienie (ucisk palcami),
- położyć opatrunek z jałowej gazy (kilkakrotnie złożony),
- mocno zabandażować.
K r w o t o k i w e w n ę t r z n e - mogą nastąpić na skutek:
- choroby, np. gruźlicy, wrzodów żołądka, nowotworów płuc, - upadku z wysokości,
- uderzenia,
- zgniecenia.
Pierwsza pomoc - jak najszybsze przekazanie chorego w ręce lekarza.
ZŁAMANIA
Z ł a m a n i e m jest przerwanie ciągłości kości, np. na skutek urazu mechanicznego (złamanie może być także wynikiem procesu chorobowego). Złamania dzielimy na:
a) z a m k n i ę t e, gdzie przy uszkodzeniu kości i okolicznych tkanek (mięśnie, nerwy, naczynia krwionośne) nie ulega uszkodzeniu skóra;
b) o t war t e, gdzie oprócz przerwania ciągłości kości, występują uszkodzenia skóry i mięśni.
Objawy złamania:
- znaczna bolesność w miejscu urazu nasilająca się przy dotykaniu i wszelkich próbach ruchu;
- niemożność poruszania złamaną kończyną;
- zmiana zarysu kości, znaczna w złamaniach z przemieszczeniem kości;
- przy złamaniu kręgosłupa - dodatkowo czasem porażenie kończyn górnych i dolnych;
- przy złamaniach żeber - ból przy każdym oddechu, a także kaszel lub ucisk na klatkę piersiową;
- przy złamaniu miednicy - ból przy siadaniu i przy każdej próbie wstania.
Pierwsza pomoc:
a) założyć jałowy opatrunek na ranę (w przypadku złamania otwartego);
b) unieruchomić złamaną kończynę stosując zasadę unieruchamiania dwóch sąsiadujących ze złamaniem stawów (np. przy złamaniu kości przedramienia: staw nadgarstkowy i staw łokciowy);
- do unieruchamiania kończyn należy stosować specjalne szyny druciane Kramera, a przy ich
braku inne środki, np.: deszczułki, chusty trójkątne, bandaże (stosowane np. przy
unieruchamianiu zdrowej kończyny);
c) przy złamaniu kończyn górnych, podudzia i żeber, chorego można przenosić i przewozić w pozycji siedzącej;
d) przy złamaniu uda, miednicy i kręgosłupa tylko w pozycji leżącej;
e) przy złamaniu kręgosłupa chory musi być ułożony na twardym podłożu (np. deski, drzwi itp.);
f) podać środki przeciwbólowe;
g) zapewnić transport do lekarza.
ZWICHNIĘCIA
Z w i c h n i ę c i e m nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku kości w obrębie stawu. Oprócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej i wiązadeł.
Objawy zwichnięcia:
- ostry ból występujący w stawie;
- zniekształcenie stawu;
- zniesienie lub ograniczenie ruchu w stawie.
Pierwsza pomoc:
- przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw (np. z altacetu);
- unieruchomić go za pomocą szyny i opaski;
- podać środki przeciwbólowe;
- przewieźć chorego do lekarza (przy zwichnięciach stawów kolanowego, biodrowego i skokowego - w pozycji leżącej).
OPARZENIA
O P a r z e n i a - to uszkodzenia tkanek miękkich (skóry, błon śluzowych, a w oparzeniach głębszych także tkanki podskórnej i mięśni) spowodowane działaniem energii:
- cieplnej (wysoka temperatura);
- chemicznej (żrące, parzące związki chemiczne);
- elektrycznej (działanie prądu elektrycznego);
- promieniowania (promieniowanie podczerwone, elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, laserowe, jonizacyjne).
Ciężkość oparzenia zależna jest od:
- stopnia oparzenia,
- umiejscowienia,
- wielkości powierzchni oparzonej.
Ze względu na głębokość uszkodzenia skóry lub tkanki podskórnej wyróżnia się 4 stopnie oparzeń:
- I s t o p i e ń - pojawienie się na skórze zaczerwienienia z towarzyszącym piekącym bólem;
- I I s t o p i e ń - pojawienie się na podłożu rumieńcowym pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym oraz silnego bólu;
- III s t o p i e ń - oparzenie dotyczy także tkanki podskórnej, skóra przybiera barwę białą, szarą lub ciemnobrązową;
- I V s t o p i e ń - zwęglenie tkanek i daleko posunięta martwica.
Pierwsza pomoc:
- przerwać kontakt z czynnikami parzącymi;
- zmniejszyć występujący ból przez polewanie czystą zimną wodą przez kilkanaście minut (oprócz zmniejszenia bólu woda zapobiega powstawaniu głębokich oparzeń) oraz przez podawanie środków przeciwbólowych. W przypadku oparzenia związkami chemicznymi należy je zmyć pod silnym strumieniem zimnej wody;
- zabezpieczyć oparzoną powierzchnię przed zakażeniem poprzez opatrunki (jałowa gaza) przy oparzeniach I, II i III stopnia małych powierzchni ciała oraz przykrycie czystymi prześcieradłami, serwetami, rozwiniętymi płatami gazy - przy oparzeniach dużych powierzchni ciała;
- zapewnić poszkodowanemu możliwie szybko opiekę lekarską.
ODMROŻENIA
O d m r o ż e n i a są to uszkodzenia tkanek miękkich wywołane miejscowym działaniem zimna.
Rozróżnia się trzy stopnie odmrożeń:
- I s t o p i e ń - zblednięcie i zdrętwienie odmrożonej części ciała, pieczenie skóry;
- II s t o p i e ń - oprócz sinoczerwonego zabarwienia skóry pojawiają się pęcherze wypełnione płynem surowicowym;
- I I I s t o p i e ń - dochodzi do martwicy tkanek.
Pierwsza pomoc:
- odmrożone miejsca stopniowo ogrzać (przy I stopniu);
- nałożyć jałowy opatrunek (II, III stopień);
- podać środki przeciwbólowe (II, III stopień);
- przewieźć chorego do szpitala (II, III stopień);
- przy wszystkich stopniach odmrożenia podawać ciepłe płyny do picia.
PORAŻENIE PRĄDEM ELEKTRYCZNYM
Działanie prądu na organizm człowieka ma działanie:
a) miejscowe, w postaci oparzenia;
b) ogólne - w postaci zaburzeń rytmu serca, łącznie z niebezpieczeństwem zatrzymania krążenia.
Pierwsza pomoc:
a) natychmiast uwolnić porażonego spod działania prądu elektrycznego poprzez:
- wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,
- odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem (należy pamiętać o stosowaniu przez ratującego odpowiedniego zabezpieczenia siebie przed porażeniem);
b) w zależności od stanu porażonego zastosować odpowiednie czynności ratownicze:
- przy zatrzymaniu oddechu - sztuczne oddychanie,
- przy zatrzymaniu czynności serca - masaż serca,
- przy oparzeniach, krwotokach, zranieniach itd. postępować, jak w takich przypadkach jest konieczne.
SZTUCZNE ODDYCHANIE METODĄ USTA-USTA
Pierwszą czynnością jest zapewnienie drożności dróg oddechowych poprzez ułożenie poszkodowanego w pozycji na plecach na twardym podłożu oraz odchylenie głowy ku tyłowi. Kontrolujemy, czy w jamie ustnej nie ma przedmiotów zaburzających drożność dróg oddechowych, na przykład: proteza, inne obce ciała.
1. Prowadzący sztuczne oddychanie klęka za głową poszkodowanego po lewej stronie.
2. Żuchwę wraz z głową odchyla ku górze i ku tyłowi.
3. Wdmuchiwanie powietrza do ust chorego każdorazowo poprzedzone jest głębokim wdechem ratownika. Prawidłowa objętość wdmuchiwanego powietrza do płuc sygnalizowana jest uniesieniem się klatki piersiowej poszkodowanego.
4. Przy każdorazowym wdmuchiwaniu powietrza do ust chorego należy zatykać mu nos palcami wolnej ręki.
5. Po odjęciu ust od ust chorego klatka piersiowa na skutek sprężystości jej ścian opada i wysłuchuje się szmer biernego wydechu poszkodowanego.
6. Częstotliwość sztucznego oddychania wynosi około 12 razy na minutę.
POŚREDNI MASAŻ SERCA
Jest zabiegiem wykonywanym jednocześnie ze sztucznym oddychaniem i obie te czynności muszą być ze sobą zsynchronizowane, o czym mowa poniżej.
Kolejne czynności przy wykonywaniu masażu serca:
- ratowany spoczywa w pozycji leżącej na wznak na twardym podłożu, tak jak przy prowadzeniu sztucznego oddychania,
- prowadzący masaż serca klęka z prawej strony poszkodowanego,
- dłonie ułożone jedna na drugiej kładziemy na 1/3 dolnej części mostka, mając wyprostowane przedramiona w obu stawach łokciowych,
- ucisk wykonujemy dynamicznie, przenosząc ciężar tułowia na wyprostowane przedramiona,
- warunkiem skuteczności masażu serca jest obniżenie się poziomu mostka o około 4 cm oraz pojawienie się tętna na obwodzie, tzn. na tętnicach szyjnych lub udowych,
- masaż wykonywany jest z częstotliwością około 60 razy na minutę.
Jeżeli akcję reanimacyjną prowadzi jedna osoba, to po każdych dwóch wdechach reanimujący wykonuje ucisk na mostek około 10-12 razy, tak aby w ciągu minuty stosunek oddechów i uciśnięć wynosił ok. 12 : 60. Jeżeli akcja reanimacyjna prowadzona jest przez dwie osoby, to jedna prowadzi sztuczne oddychanie, a druga wykonuje masaż serca według schematu: 1 oddech - 5 uciśnięć.
Należy zaznaczyć, że akcję reanimacyjną należy prowadzić do czasu pojawienia się pomocy lekarskiej.
ZATRUCIA CHEMICZNE
Ze względu na drogę wchłonięcia trucizny rozróżniamy zatrucia przez:
- drogi oddechowe,
- przewód pokarmowy,
- skórę.
Pierwsza pomoc:
Przy zatruciach drogą oddechową:
- usunąć chorego z miejsca, w którym nastąpiło zatrucie, i wynieść go na świeże powietrze;
- rozluźnić wszystkie uciskające części ubioru;
- zdjąć odzież w przypadku zanieczyszczenia jej środkami trującymi;
- zapewnić zatrutemu bezwzględny spokój;
- zabezpieczyć chorego przed utratą ciepła przez okrycie go np. kocem;
- w przypadku braku akcji serca i oddychania (bezwzględnie pamiętając o skontrolowaniu drożności dróg oddechowych) rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca;
- w razie wystąpienia drgawek zabezpieczyć chorego przed przegryzieniem języka (włożyć między zęby np. kawałek drewna).
Przy zatruciach drogą pokarmową:
- usunąć truciznę z żołądka przez spowodowanie wymiotów (drażnienie palcem tylnej ściany gardła lub podanie do wypicia szklanki bardzo słonej wody);
- podać odtrutkę (po ustąpieniu wymiotów), np. zwykłą wodę (rozcieńcza i zobojętnia truciznę), zawiesinę węgla aktywnego lub wodny roztwór białka kurzego (2 białka na szklankę wody);
- ponownie spowodować wymioty.
Przy zatruciach przez skórę:
- rozebrać zatrutego;
- zmyć skórę strumieniem wody, dbając o to, aby strumień wody ze spłukaną trucizną nie skaził zdrowych części ciała.
UWAGA:
Jak najszybciej wezwać lekarza lub zapewnić transport chorego do
szpitala. Podać lekarzowi nazwę substancji trującej, a przy truciznach
nieznanych zebrać pierwsze wymiociny
i przekazać lekarzowi, co umożliwi przeprowadzenie analizy i ułatwi leczenie.